මායාවරුන්ගේ අද්භූත පරිහානිය....(mayan අබිරහස් අඩවිය - Abirahas Adawiya - ශාස්ත්‍රීය ළිපි)

ක්‍රි.ව. හයවන සියවසේදී පමණ ග්වාතමාලාවේ නිවර්තන පහත් බිම් කේන්ද්‍ර කර ගත් මායා අධිරාජ්‍යය එහි බලයේ සහ බලපෑමේ උච්චතම ස්ථානයට පැමිණියේය. කෘෂිකර්මාන්තය, මැටි භාණ්ඩ, හයිරොග්ලිෆ් ලිවීම, දින දර්ශනය සෑදීම සහ ගණිතය යන අංශවලින් විශිෂ්ට වූ අතර හැකියාව විශ්මය ජනක විය. ආකර්ෂණීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ සංකේතාත්මක කලා කෘති ප්‍රමාණය. කෙසේවෙතත්, මායාවේ මහා ගල් නගර බොහොමයක් ක්‍රි.ව. 900 වන විට අත්හැර දමා ඇති අතර, 19 වන සියවසේ සිට විද්වතුන් මෙම පුදුමාකාර පරිහානියට හේතු විය හැකි දේ පිළිබඳව ප්‍රකාශ කර ඇත.

මායා සොයා ගැනීම

දින දර්ශනය

මායා ශිෂ්ටාචාරය මෙසෝඇමෙරිකාහි ආධිපත්‍යය දැරූ ආදිවාසී සමාජයන්ගෙන් එකකි ( 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤය යටත් කර ගැනීමට පෙර මෙක්සිකෝව සහ මධ්‍යම ඇමරිකාව විස්තර කිරීමට භාවිතා කරන යෙදුමකි ). මෙසෝඇමෙරිකා හි විසිරී ඇති අනෙකුත් ආදිවාසී ජනගහනය මෙන් නොව, මායා කේන්ද්‍රගත වූයේ යුකැටන් අර්ධද්වීපය සහ නවීන දින ග්වාතමාලාව ආවරණය වන පරිදි එක් භූගෝලීය කොටසක ය; බෙලීස් සහ මෙක්සිකානු ප්‍රාන්ත වන ටබස්කෝ සහ චියාපාස්  සහ හොන්ඩුරාස් සහ එල් සැල්වදෝරයේ බටහිර කොටස. මෙම සාන්ද්‍රණයෙන් පෙන්නුම් කළේ මායා වෙනත් මෙසෝඇමරිකන් ජනයාගේ ආක්‍රමණයෙන් සාපේක්ෂව සුරක්ෂිතව සිටින බවයි.

ඔබ දන්නවද? මුල්ම මායාවරුන් අතර තනි භාෂාවක් පැවතුනද, පූර්ව කාල පරිච්ඡේදය වන විට විවිධ මායා ජනයා අතර විශාල භාෂාමය විවිධත්වයක් වර්ධනය විය. නූතන මෙක්සිකෝවේ සහ මධ්‍යම ඇමරිකාවේ මිලියන 5 ක පමණ ජනතාවක් මායා භාෂා 70 ක් පමණ කතා කරති. ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ද්විභාෂා වේ.

එම ව්‍යාප්තිය තුළ මායා විශේෂ පාරිසරික හා සංස්කෘතික වෙනස්කම් සහිත වෙනම උප ප්‍රදේශ තුනක ජීවත් විය: යුකැටන් අර්ධද්වීපයේ උතුරු මායා පහත් බිම්; උතුරු ග්වාතමාලාවේ පීටන් දිස්ත්‍රික්කයේ දකුණු පහත් බිම් සහ මෙක්සිකෝව, බෙලීස් සහ බටහිර හොන්ඩුරාස් වලට යාබද කොටස්; සහ දකුණු ග්වාතමාලාවේ කඳුකර ප්‍රදේශයේ දකුණු මායා කඳුකරය. වඩාත් ප්‍රසිද්ධියට පත්වූයේ, දකුණු පහත්බිම් කලාපයේ මායා ශිටාචාරයේ (ක්‍රි.ව. 250 සිට 900 දක්වා) සම්භාව්‍ය කාලපරිච්ඡේදය තුළ උච්චතම ස්ථානයට පැමිණි අතර කලාපයේ ගවේෂකයින් සහ විද්වතුන් ආකර්ෂණය කර ගත් මහා ගල් නගර සහ ස්මාරක ඉදි කිරීමයි.

මුල් මායා, ක්‍රි.පූ 1800 සිට ක්‍රි.ව 250 දක්වා

පැරණිතම මායා ජනාවාස ක්‍රි.පූ 1800 දී පමණ වේ, නැතහොත් පූර්ව ක්ලැසික් හෝ ආකෘතික කාල පරිච්ඡේදය ලෙස හැඳින්වේ. මුල්ම මායාවරැන් අතිනි සිදු වූයේ කෘෂිකාර්මික, ඉරිඟු (බඩ ඉරිඟු), බෝංචි, ස්කොෂ් සහ කොස්වා  වැනි බෝග වගා කිරීමයි. ක්‍රි.පූ 300 පමණ වන තෙක් පැවති මධ්‍ය ප්‍රාග් ක්ලැසික් කාලපරිච්ඡේදය තුළ මායා ගොවීන් උස්බිම් සහ පහත්බිම් ප්‍රදේශවල ව්‍යාප්ත වීමට පටන් ගත්හ. මැද පෙරදිග කාලපරිච්ඡේදය තුළ පළමු ප්‍රධාන මෙසෝඇමරිකන් ශිෂ්ටාචාරය වන ඔල්මෙක්ස් ද නැගී සිටියේය. Zapotec, Totonac, Teotihuacán සහ Aztec වැනි අනෙකුත් මෙසමරිකන් ජනයා මෙන්, මායාවන්ද ආගමික හා සංස්කෘතික ගතිලක්ෂණ ගණනාවක් ලබා ගත්හ - ඔවුන්ගේ සංඛ්‍යා ක්‍රමය සහ ඔවුන්ගේ සුප්‍රසිද්ධ දින දර්ශනය 

කෘෂිකර්මාන්තයට අමතරව පිරමිඩ ගොඩනැඟීම, නගර ඉදිකිරීම සහ ගල් ස්මාරක කැටයම් කිරීම වැනි වඩා දියුණු සංස්කෘතික ගති ලක්ෂණ ද ප්‍රාග් ක්ලැසික් මායා වරැ ප්‍රදර්ශනය කළේය.

උතුරු පීටන්හි මිරඩෝර් හි අග ප්‍රාග් ක්ලැසික් නගරය, පූර්ව කොලොම්බියානු ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ මෙතෙක් ඉදිකරන ලද ශ්‍රේෂ්ථතම නගරවලින් එකකි. එහි විශාලත්වය ටිකාල්හි ක්ලැසික් මායා අගනුවර වාමන වූ අතර එහි පැවැත්මෙන් ඔප්පු වන්නේ මායා සම්භාව්‍ය කාලයට සියවස් ගණනාවකට පෙර සමෘධිමත් වූ බවයි.

ගල් නගර: ක්ලැසික් මායා, ක්‍රි.ව. 250-900

ක්‍රි.ව. 250 දී පමණ ආරම්භ වූ ක්ලැසික් යුගය මායා අධිරාජ්‍යයේ ස්වර්ණමය යුගයයි. ක්ලැසික් මායා ශිෂ් ization ාචාරය ටිකාල්, උක්සැක්ටන්, කෝපන්, බොනම්පක්, ඩොස් පිලාස්, කැලක්මුල්, පලෙන්ක් සහ රියෝ බෙක් ඇතුළු නගර 40 ක් දක්වා වර්ධනය විය; සෑම නගරයකම ජනගහනය 5,000 ත් 50,000 ත් අතර විය. එහි උපරිමයේ දී මායා ජනගහනය 2,000,000 දක්වා ළඟා වන්නට ඇත.

මායා අඩවි කැණීම් වලදී ප්ලාසා, මාළිගා, පන්සල් සහ පිරමිඩ මෙන්ම සුප්‍රසිද්ධ මායා බෝල ක්‍රීඩාව උලාමා ක්‍රීඩා කිරීම සඳහා උසාවි ද සොයාගෙන ඇත. මායා නගර විශාල ගොවීන්ගෙන් වට වී ආධාර විය. මායාවරුන් ප්‍රාථමික ආකාරයේ “කප්පාදු කිරීම හා පිලිස්සීම” කෘෂිකර්මාන්තයේ යෙදුණද, වාරිමාර්ග හා ටෙරස් කිරීම වැනි වඩාත් දියුණු ගොවිතැන් ක්‍රම පිළිබඳ සාක්ෂි ද ඔවුහු ප්‍රදර්ශනය කළහ.

මායාවරුන් දැඩි ලෙස ආගමික වූ අතර සූර්යයා, සඳ, වැසි සහ ඉරිඟු වැනි දෙවිවරුන් ඇතුළු සොබාදහමට සම්බන්ධ විවිධ දෙවිවරුන්ට වන්දනාමාන කළහ. මායා සමාජයේ ඉහළින්ම සිටින්නේ දෙවිවරුන් හා සම්බන්ධ යැයි කියාගෙන පාරම්පරික අනුප්‍රාප්තිකයන් අනුගමනය කළ රජවරුන් නොහොත් “කුහුල් අජව්” (ශුද්ධ ස්වාමිවරුන්) ය. ඔවුන් පොළොවේ දෙවිවරුන් සහ මිනිසුන් අතර මැදිහත්කරුවන් ලෙස සේවය කරනු ඇතැයි සිතූ අතර මායා සංස්කෘතියට එතරම් වැදගත් වූ ආගමික උත්සව හා චාරිත්‍ර ඉටු කළහ.

මායා කලා හා සංස්කෘතිය 

ක්ලැසික් මායා ඔවුන්ගේ පන්සල් සහ මාළිගා බොහෝමයක් පිරමීඩ හැඩයකින් ඉදිකර ඇති අතර ඒවා සවිස්තරාත්මක සහන සහ සෙල්ලිපි වලින් සරසා ඇත. මෙම ව්‍යුහයන් විසින් මෙසොඇමෙරිකා හි විශිෂ්ට කලාකරුවන් ලෙස මායාවරුන්ගේ කීර්තිය උපයා ඇත. ඔවුන්ගේ ආගමික චාරිත්‍රයේ මඟ පෙන්වීම යටතේ මායා ගණිතය හා තාරකා විද්‍යාවෙහි සැලකිය යුතු දියුණුවක් ලබා ඇති අතර, ශුන්‍යය භාවිතා කිරීම සහ දින 365 මත පදනම්ව දින දර්ශන වටය වැනි සංකීර්ණ දින දර්ශන පද්ධති සංවර්ධනය කිරීම සහ පසුව සැලසුම් කරන ලද දිගු ගණන් දින දර්ශනය අවුරුදු 5,000 කට වඩා වැඩි කාලයක් පැරණිිිය.

ක්ලැසික් මායා අඩවි පිළිබඳ බරපතල ගවේෂණය ආරම්භ වූයේ 1830 ගණන්වල ය. 20 වන ශතවර්ෂයේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය වන විට ඔවුන්ගේ හයිරොග්ලිෆ් ලිවීමේ ක්‍රමයේ කුඩා කොටසක් විකේතනය වී තිබූ අතර ඔවුන්ගේ ඉතිහාසය හා සංස්කෘතිය පිළිබඳ වැඩි විස්තර දැනගත හැකි විය. මායා ගැන ඉතිහාසඤයින් දන්නා බොහෝ දේ පැමිණෙන්නේ ඔවුන්ගේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ හා කලාවේ ඉතිරිව ඇති දේවලිනි. ඒවායේ ගල් කැටයම් සහ ඒවායේ ගොඩනැගිලි හා ස්මාරකවල සෙල්ලිපි ද ඇත. මායා ගස් පොත්තෙන් කඩදාසි සාදන ලද අතර මෙම කඩදාසි වලින් සාදන ලද පොත් වල එය කේත ලෙස හැඳින්වේ. මෙම කේතයන් හතරක් දිවි ගලවා ගත් බව දන්නා කරුණකි. පැරණිතම චොකලට් සහ රබර් භාවිතයන්ගෙන් සමහරක් ද ඔවුන්ට හිමි වේ .

වැසි වනාන්තරයේ ජීවිතය

මායා පිළිබඳ කුතුහලය දනවන බොහෝ දේවලින් එකක් වූයේ නිවර්තන වැසි වනාන්තර දේශගුණයක් තුළ මහා ශිෂ්ටාචාරයක් ගොඩනැගීමට ඇති හැකියාවයි. සාම්ප්‍රදායිකව පුරාණ ජනයා වියළි දේශගුණයක් තුළ සමෘධිමත් වූ අතර ජල සම්පත් කේන්ද්‍රගතව කළමනාකරණය කිරීම (වාරිමාර්ග හා වෙනත් ශිල්පීය ක්‍රම මගින්) සමාජයේ පදනම විය. ( ක්ලැසික් මායාවේ සමකාලීනයන් වන උස්බිම් මෙක්සිකෝවේ ටියෝතිහුකාන්ගේ තත්වය මෙය විය .) කෙසේ වෙතත්, දකුණු මායා පහත් බිම්වල වෙළඳ හා ප්‍රවාහන කටයුතු සඳහා යාත්‍රා කළ හැකි ගංගා කිහිපයක් තිබූ අතර වාරිමාර්ග පද්ධතියක් අවශ්‍ය නොවීය.

විසිවන සියවසේ අග භාගය වන විට පර්යේෂකයන් නිගමනය කළේ පහත්බිම්වල දේශගුණය ඇත්ත වශයෙන්ම පාරිසරික වශයෙන් විවිධ වූ බවයි. කලාපයේ සාපේක්ෂ රිදී හා රත්‍රන් හිඟකම නිසා විදේශීය ආක්‍රමණිකයන් කලකිරීමට පත් වුවද, හුණුගල් (ඉදිකිරීම් සඳහා), ගිනිකඳු පාෂාණ නිරීක්ෂණ (මෙවලම් හා ආයුධ සඳහා) සහ ලුණු ඇතුළු ප්‍රදේශයේ ස්වාභාවික සම්පත්වලින් මායා වාසි ලබා ගත්තේය. ජේඩ්, ක්වෙට්සාල් පිහාටු (මායා වංශවත් අයගේ විචිත්‍රවත් ඇඳුම් අලංකාර කිරීම සඳහා භාවිතා කරන ලද) සහ සමුද්‍ර ෂෙල් වෙඩි ඇතුළු උත්සව හා යුද්ධ වලදී හොරණෑ ලෙස භාවිතා කරන ලී 

මායාවරුන්ගේ අද්භූත පරිහානිය

අටවන අග භාගයේ සිට නවවන සියවසේ අග දක්වා මායා ශිෂ්චාටාරය එහි අත්තිවාරම් දක්වා ‌ෙසලවෙන නොදන්නා දෙයක් සිදුවිය. එකින් එක, දකුණු පහත් බිම්වල ක්ලැසික් නගර අත්හැර දැමූ අතර ක්‍රි.ව. 900 වන විට එම කලාපයේ මායා ශිෂ්ටාචාරය බිඳ වැටී තිබුණි. මෙම අද්භූත පරිහානියට හේතුව නොදන්නා නමුත් විද්වතුන් තරඟකාරී න්‍යායන් කිහිපයක් ඉදිරිපත් කර ඇත.

සමහරු විශ්වාස කරන්නේ නවවන සියවස වන විට මායා වරුන් අවට පරිසරය වෙහෙසට පත් කර ඇති බවත්, එය තවදුරටත් විශාල ජනගහනයක් පවත්වා ගත නොහැකි බවත්ය. අනෙකුත් මායා විශාරදයින් තර්ක කරන්නේ තරඟකාරී නගර රාජ්‍යයන් අතර නිරන්තර යුද්ධයන් නිසා සාම්ප්‍රදායික රාජවංශ බල ක්‍රමය සමඟ සංකීර්ණ මිලිටරි, පවුල (විවාහයෙන්) සහ ඔවුන් අතර වෙළඳ සන්ධාන බිඳ වැටීමට හේතු වූ බවයි. ශුද්ධ වූ ස්වාමිවරුන්ගේ පෞරුෂය අඩු වෙත්ම, ඔවුන්ගේ චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර හා උත්සව සම්ප්‍රදායන් ව්‍යාකූලත්වයට පත්විය. අවසාන වශයෙන්, අතිශය දීර්ග දැඩි නියඟ කාල පරිච්ඡේදයක් වැනි සමහර විනාශකාරී පාරිසරික විපර්යාසයන් ක්ලැසික් මායා ශිෂ්ටාචාරය අතුගා දැමීමට ඉඩ තිබේ. බීම සඳහා මෙන්ම බෝග වාරිමාර්ග සඳහා වැසි ජලය අවශ්‍ය වූ ටිකාල් වැනි නගරවලට නියඟය බලපානු ඇත.

මෙම සාධක තුනම - භූමිය අධික ලෙස ජනගහනය කිරීම සහ අධික ලෙස භාවිතා කිරීම, ආවේණික යුද්ධ සහ නියඟය - දකුණු පහත් බිම්වල මායාවරුන්ගේ බිඳවැටීමට දායක වන්නට ඇත. යුකැටන් කඳුකරයේ, මායා නගර කිහිපයක් - චිචෙන් ඉට්සා , උක්ස්මාල් සහ මායාපන් වැනි පශ්චාත්-සම්භාව්‍ය කාල පරිච්ඡේදයේදී (ක්‍රි.ව. 900-1500) අඛණ්ඩව සමෘධිමත් විය. කෙසේ වෙතත්, ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයන් පැමිණෙන විට, බොහෝ මායාවන් ජීවත් වූයේ කෘෂිකාර්මික ගම්මානවලය. ඔවුන්ගේ මහා නගර වැසි වනාන්තර විසින් හරිත තට්ටුවක් යට වළලනු ලැබීය.

මායාවරැන් තවමත් සිටිනවාද?

මායාවෙන් පැවත එන්නන් තවමත් මධ්‍යම ඇමරිකාවේ බෙලීස්, ග්වාතමාලාව, හොන්ඩුරාස්, එල් සැල්වදෝරය සහ මෙක්සිකෝවේ සමහර ප්‍රදේශවල ජීවත් වෙති. ඔවුන්ගෙන් බහුතරයක් ජීවත් වන්නේ පුරාණ ටිකාල් නගරයේ නටබුන් පිහිටි ස්ථානය වන ටිකාල් ජාතික වනෝද්‍යානය පිහිටි ග්වාතමාලාවේ ය. ග්වාතමාලන්වරුන්ගෙන් සියයට 60 ක් මායා සම්භවයක් ඇති අයයි. 

වසන්ත විතාරණ - අබිරහස් අඩවිය (පරිපාලක)

================================================

උපුටා ගැනීම් සහිතයි ....!!! 

දයාබර පාථක සහෘදයිනි ඔබ මෙම වෙබ් අඩවිය හා පළකෙරෙන ළිපි පිළිඹඳව සෑහීමකට පත්වේනම්  like කිරීමෙන් හා share කිරීමෙන් මිතුරන් අතරේ බෙදාහැරීමට කාරුණික වන්න...ඔබගේ වටිනා අදහස් දැක්වීමද (''Comment'') අගය කොට සළකමි...ස්තුතියි....

අබිරහස් අඩවිය - Abirahas Adawiya 

history.com